Klimaatadaptief? Landschap bepaalt!

Landschap en klimaat: hoe zijn ze verbonden?

Het landschap en het klimaat zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Op wereldschaal onderscheiden we 6 landschapzones. Deze zones zijn gebaseerd op de weersomstandigheden, zoals temperatuur en neerslag, van een gebied: op het klimaat dus. We kennen de tropische zone, subtropische zone, gematigde zone, boreale zone, polaire zone en de aride zone (woestijn).

Op een kleinere schaal, bijvoorbeeld op de schaal van Nederland, zijn natuurlijk nog grote verschillen binnen een landschapzone te zien. In Nederland onderscheiden we grofweg 8 verschillende landschappen: zeekleilandschap, rivierkleilandschap, zandlandschap, droogmakerij (polder), hoogveenlandschap, laagveenlandschap, duinlandschap en krijt-lösslandschap. Elk landschap heeft eigen, kenmerkende landschapstypen, die voortkomen uit het regionale klimaat, de bodemsoort, de hoogteligging, de beplanting, het grondgebruik, etc. Er zijn door de eeuwen heen allerlei landschapskenmerken ontstaan, zoals beekjes, drassige gebieden, hoger gelegen droge gronden, gebieden die regelmatig overstromen, etc.

Menselijk ingrijpen in landschap en klimaat

Door de eeuwen heen hebben mensen de Nederlandse landschappen verder ontwikkeld tot wat ze nu zijn. In eerste instantie paste de mens zich aan het landschap en het klimaat aan, bijvoorbeeld door woningen te bouwen op hoger gelegen gronden en vee te laten grazen op lager gelegen graslanden.

Door de groeiende bevolking, technologische ontwikkelingen en de ontwikkeling van grootschalige landbouw paste de mens steeds vaker het landschap aan zijn eigen wensen aan, bijvoorbeeld door veenontginningen, inpolderingen, verstedelijking en ruilverkaveling. Dit heeft geleid tot grote welvaart, maar ook tot negatieve effecten op landschap en klimaat. Met name het ingrijpen in het natuurlijke watersysteem heeft geleid tot wateroverlast op de ene plek en watertekorten op de andere. Klimaatverandering, mede veroorzaakt door de uitstoot van broeikasgassen als CO2 en methaan, versterkt deze ontwikkeling.

Bouwen met landschap als uitgangspunt

Nu de bewustwording rondom klimaatverandering en de rol van de mens daarin groeit, willen overheden, bouwers en ontwikkelaars hun verantwoordelijkheid nemen. Door te zorgen voor minder uitstoot en vervuiling bijvoorbeeld, maar ook door niet langer het landschap naar onze hand te zetten, maar het landschap leidend te laten zijn bij nieuwe ontwikkelingen. Door landschappelijke kenmerken in een gebied te versterken worden de verschillende traditionele landschappen beter zichtbaar en beleefbaar en sluit de bebouwing beter aan bij de mogelijkheden die het landschap en het klimaat bieden.

Praktijkvoorbeeld: nieuwe woonkern gemeente Ermelo

In het Gelderse Ermelo wordt een nieuwe invulling gezocht voor het terrein van recreatiepark De Horsterhoeve, dat tegen het buurtschap Horlo aan ligt. Het terrein biedt ruimte voor 250 nieuwe woningen en draagt daarmee flink bij aan de ambitie van de gemeente om 1.000 nieuwe woningen te bouwen. De nieuwe woningen worden verbonden met het naastgelegen buurtschap en het totale gebied krijgt een nieuw hart (de Meent). Daardoor ontstaat in feite een nieuwe kern.

De gemeente Ermelo heeft de sterke wens dat de nieuwe woningen duurzaam en klimaatadaptief worden gerealiseerd. Daarom zijn het landschap en de bodem als basis gebruikt voor het ontwerp van het woongebied. Het voormalige recreatieterrein bevindt zich op de overgang tussen twee verschillende landschapstypes: ‘dekzandrug’ en ‘hooiland’.

Klimaatadaptief bouwen op een dekzandrug

Dekzandruggen zijn verhogingen in het landschap die in de ijstijd zijn gevormd door opgewaaid dekzand. Op deze gronden zijn vaak kampen gevormd en is de bodem in de loop der tijd geschikt gemaakt voor akkerbouw. Dit heeft vaak geleid tot verschraling van de bodem, verdroging en bodemerosie.

Om in dit landschapstype klimaatadaptief te bouwen is het belangrijk om hemelwater weer te laten infiltreren in de bodem en te zorgen dat de hoeveelheid organische stof in de bodem toeneemt. Het ontwerp van het nieuwe woongebied sluit zo veel mogelijk aan op de natuurlijke ondergrond en de hoogtelijnen en is helemaal gevormd naar de bestaande groen- en bomenstructuren. Zware bomen, zoals eiken en beuken, geven het gebied een lommerrijk karakter. Deze bestaande beplanting wordt aangevuld en uitgebreid om de ecologische waarde van dit gebied te verhogen en bij te dragen aan de biodiversiteit en de hoeveelheid organische stof in de bodem. Hemelwater kan wegzakken naar de ondergrond volgens het natuurlijke verloop van noord naar zuid.

Klimaatadaptief bouwen in het hooiland

Tussen de hoger gelegen dekzandruggen liggen lagere delen waar beweiding plaats vindt en waar hooilanden zijn. Ook dit landschapstype vinden we terug in het nieuwe woongebied bij Ermelo. Hooiland is van nature natter gebied. De waterhuishouding zal daarom in dit gebied geregeld worden met meerdere wadi’s om het water langzaam te laten infiltreren in de bodem. Passend bij dit landschapstype zal een minder omvangrijke groenstructuur worden toegepast. Elzensingels vormen een passende omlijning, terwijl privétuinen op een natuurlijke wijze overgaan in omringende bloemenweiden en wadi’s.

De verschillen tussen beide landschappen zullen op deze manier worden versterkt en gebruikt als basis voor het ontwerp. De beide landschapstypen krijgen eigen woningtypes, die duidelijk verschillen in kleur- en materiaalgebruik en omvang.

Landschap als basis: beter klimaat

Door de plaatselijke hoogteligging, bodem, groen- en waterstructuur als uitgangspunt voor het ontwerp te nemen zorgt de gemeente Ermelo ervoor dat een nieuw woongebied ontstaat dat klimaatadaptief is.