Herontwikkeling van een historische locatie: Overhagen Velp

Het hoveniersbedrijf Biljoen Groen & Liemers Hendriks had in 2016 plannen om zich te vestigen op een voormalige buitenplaats bij het landgoed Kasteel Biljoen. De locatie, die de jaren daarvoor dienst had gedaan als een openbare en beleefbare kwekerij, was inmiddels wat vervallen en leeg. De uitdaging ligt in de inpassing van een hedendaags bedrijf in een cultuurhistorisch waardevolle plek. Dit vergt gedegen onderzoek en nauwe samenwerking met belanghebbenden zoals de Rijksdienst, provincie, gemeente en organisaties zoals het Gelders Landschap. Dat was dus ook het vertrekpunt, samen uitzoeken wat die identiteit betekent voor het gebied en de inpassing van een hoveniersbedrijf.

Cultuurhistorische identiteit

Een uitgebreid cultuurhistorisch onderzoek is uitgevoerd om de betekenis en identiteit van de locatie door de jaren heen te achterhalen. Kaartbeelden toonden een plek die continu in verandering was. Het meest zichtbare element vandaag de dag is het symmetrische eiland met vier gelijke passen, omringd door een slotgracht uit de 17e eeuw. Deze kaart uit 1600 heeft een grote rol gespeeld in het ontwerp van de hedendaagse uitwerking. Daarnaast speelt het nabijgelegen Kasteel Biljoen een belangrijke rol in de geschiedenis van de locatie. Volgens verhalen zou er een kasteel gestaan hebben op de locatie van Overhagen waarvan de stenen gebruikt zouden zijn voor kasteel Biljoen.

Archeologisch onderzoek heeft aangetoond dat er afwijkende patronen in de ondergrond aanwezig waren, wat duidde op de aanwezigheid van een afwijkende structuur. Verder onderzoek heeft daarmee de plaats van het vermeende kasteel opgeleverd, dat nu weer onder de grond ligt om de archeologische waarde te behouden.

Ontwerpproces

Het ontwerpproces is een zoektocht geweest naar de identiteitsdragers in het gebied. Het gevaar bestaat dat er uit alle tijdslagen elementen worden geselecteerd, waardoor het geheel geen waarde meer heeft, maar echt de juiste identiteit krijgt. Het ontwerp hield rekening met de heldere opdeling en symmetrie van het perceel en de rechtlijnigheid van de slotgracht. De ingang en de poort naar de locatie is gepositioneerd bij de oude brug. Ook behoudt het de oude schuren aan de voorzijde. Deze werden gerenoveerd en kregen een bestemming in het hoveniersbedrijf.

Het ontwerp is gemaakt met het behoud van bestaande gebouwen en kwaliteiten, en begint vanuit het midden van het eiland. In dit middengebied zijn plantbedden voor eenjarige en vaste planten geplaatst. Deze plantbedden en hagen vormen samen het middengebied. Rondom de plantbedden zijn voorbeeldborders aangelegd om klanten van de kwekerij te inspireren. De paden tussen de voorbeeldborders sluiten aan op een systeem van assen wat er al vanuit de kasteeltijd staat. Het assenstelsel, de voorbeeldborders en de plantbedden tonen de rijke geschiedenis van het terrein.

Het middengebied wordt omringd door een pluktuin en bloemenweide met verschillende soorten bomen. Deze bomen ondersteunen de showcase van de kwekerij en dragen bij aan de biodiversiteit. De gebieden rondom de bloemenweide worden ingericht als heemtuin, met schapen die er grazen en paden door het gras. Het assenstelsel en de paden zorgen voor een duidelijke route over het terrein, waardoor bezoekers en medewerkers het kunnen verkennen.

De opgeknapte boomgaard en het openluchttheater liggen beide in de rondingen van de vierpas, wat deze vorm benadrukt. In de toekomst kunnen dagen waarop fruit geplukt kan worden, reden zijn voor een open dag. Dit geldt ook voor het plukken van bloemen uit de pluktuin.

De positionering van kantoren en bedrijfsloodsen van het hoveniersbedrijf is zorgvuldig gekozen, waarbij de plek van het voormalige kasteel in de bovengrond herkenbaar en zichtbaar kan worden gemaakt, bijvoorbeeld door de haagstructuur. De kantoorgebouwen kregen volgens de ontwerpen daken geïnspireerd op de kassenbouw.

Media-aandacht

De vondst van de restanten van het kasteel is uniek en heeft veel media-aandacht gekregen. Er komt een afzonderlijk boek over Overhagen, en de locatie maakt deel uit van fietsroutes en andere recreatieve activiteiten. Deze herontwikkeling raakt aan thema’s zoals hergebruik, identiteit en sociaal-maatschappelijke betrokkenheid.

Verleden & heden

De herontwikkeling van deze historische locatie brengt het verleden en het heden samen op een manier die de cultuurhistorische identiteit behoudt en tegelijkertijd nieuwe kansen biedt voor zowel het hoveniersbedrijf als de lokale gemeenschap. Door nauw samen te werken met betrokken partijen zoals de Rijksdienst, provincie, gemeente en het Gelders Landschap, wordt ervoor gezorgd dat de unieke karakteristieken van de locatie behouden blijven en tegelijkertijd ruimte wordt gemaakt voor moderne bedrijvigheid. De kwekerij zal op bepaalde momenten van het jaar weer open zijn voor bezoekers, waardoor de locatie opnieuw betekenis krijgt voor de inwoners van Velp.

De herontwikkeling van de voormalige buitenplaats nabij Kasteel Biljoen is een inspirerend voorbeeld van hoe historisch erfgoed een nieuwe functie kan krijgen, terwijl de cultuurhistorische identiteit en sociale betrokkenheid van het gebied behouden blijven. De openstelling van de kwekerij zal zorgen voor verbinding met de lokale gemeenschap, terwijl de historische elementen van het terrein worden gekoesterd en beschermd voor toekomstige generaties.

Conclusie

In de toekomst zullen dergelijke projecten steeds belangrijker worden, aangezien de vraag naar herontwikkeling van historische locaties en de behoefte aan het behoud van cultureel erfgoed blijft groeien. Het succes van dit project kan dienen als een model voor andere vergelijkbare initiatieven, waarbij de balans tussen hedendaags gebruik en historische context zorgvuldig wordt afgewogen.

Tot slot biedt de herontwikkeling van deze locatie een unieke kans om het rijke verleden van het gebied te delen met een breed publiek, door middel van boeken, media-aandacht, fietsroutes en andere recreatieve activiteiten. Zo krijgt de geschiedenis van Kasteel Biljoen en zijn omgeving opnieuw betekenis en blijft het een levendig en belangrijk onderdeel van het culturele landschap. Dit alles samen maakt het dan ook een perfect voorbeeld van een adaptief ontwerp.