Voordat de vleermuis gevlogen is

In de wereld van bouw, ontwerp en ruimtelijke ordening zetten we ons dagelijks in om Nederland adaptief te maken: toekomstbestendig op het gebied van klimaat, energie, biodiversiteit en andere terreinen. Daarbij hebben we in ons dichtbebouwde land vaak te maken met bebouwing die al aanwezig is en die een flinke update nodig heeft. In zulke gevallen kunnen verschillende aspecten van adaptiviteit wel eens met elkaar botsen. Een voorbeeld uit de praktijk is de verduurzaming van meer dan 10.000 woningen van woonbedrijf Ieder1 in de Stedendriehoek, waarbij het verduurzamen van de woningen kan leiden tot verstoring van beschermde soorten zoals de vleermuis, huismus en gierzwaluw. Een mooie uitdaging voor ecologen!

Duurzaamheidsambities woonbedrijf Ieder1

Woonbedrijf Ieder1 verhuurt en onderhoudt zo’n 14.000 woningen in de regio Deventer en Zutphen. Het woonbedrijf heeft goed rentmeesterschap hoog in het vaandel staan en wil nu en in de toekomst een bijdrage leveren aan de maatschappij. Het bedrijf investeert daarom in woningverbeteringen en in het terugdringen van het gebruik van fossiele brandstoffen voor woningverwarming, waarbij de focus ligt op het goed isoleren van woningen. De ambitie van Ieder1 is dat alle woningen in 2030 minimaal energielabel B hebben en dat alle woningen in 2050 CO2-neutraal zijn.

Verduurzaming: een meerjarenopgave

14.000 Woningen verduurzamen is uiteraard geen kleine opdracht. Ieder1 heeft daarom meerjarenprogramma’s opgesteld en neemt elk jaar een nieuwe “pluk” van meerdere honderden woningen ter hand. Deze woningen worden door een combinatie van maatregelen verduurzaamd tot energielabel A. Woningisolatie is daarbij een belangrijke maatregel, waarmee veel winst te behalen valt. Maar juist die maatregel kan botsen met een ander aspect van adaptiviteit: de biodiversiteit. Verouderde woningen zijn immers vaak uitermate geschikt voor soorten die zich graag in kieren en tussen muren ophouden, zoals vleermuizen, huismussen en gierzwaluwen. Om te voorkomen dat er winst behaald wordt op het ene gebied, en er tegelijkertijd verlies optreedt op het andere gebied, schakelt Ieder1 vroegtijdig de hulp en expertise in van ecologen.

Ecologie vooraf betrokken

Met het “Natuuronderzoek Ieder1” wordt de biodiversiteit in en rond het woningbestand van Ieder1 vooraf onderzocht en beschermd, met name tijdens de verduurzaming van woningen. In 2020 en 2021 hebben tientallen ecologen op diverse locaties onderzoek gedaan naar de mogelijke impact van verduurzamingsmaatregelen op de natuur en op specifieke diersoorten, zoals de huismus, vleermuizen en de gierzwaluw. Zo komen de uitdagingen én oplossingen om de biodiversiteit te beschermen op tijd in beeld.

De dag van een ecoloog

Bij het natuuronderzoek zijn veldmedewerkers betrokken die verschillende diersoorten onderzoeken. Voor elke soort gelden specifieke werkprotocollen, onderzoeksperiodes en werktijden. Zo vindt huismusonderzoek doorgaans plaats van 1 april tot 15 mei, de beste tijd van het jaar om deze soort in kaart te brengen. Per cluster worden twee onderzoeken uitgevoerd om een goed beeld te krijgen van de populaties. Vleermuisonderzoek vindt doorgaans plaats van mei tot oktober en gebeurt meestal in de avond en de nacht, wanneer deze dieren het meest actief zijn. Naar aanleiding van de bevindingen van de veldmedewerkers wordt vervolgens voor elk verduurzamingsproject een werkplan opgesteld, met maatregelen die genomen moeten worden om de aanwezige diersoorten te beschermen.

Inpassen van ecologische maatregelen

Op basis van het advies van ecologen worden door Ieder1 bij het verduurzamen van het woningbestand voorzieningen ingebouwd voor de aangetroffen diersoorten. Zo worden er bijvoorbeeld inbouwkasten geplaatst voor vleermuizen, met specifieke afmetingen, op een bepaalde hoogte en niet onder een lichtbron.

Ook wordt er rekening gehouden met andere soorten, zoals de steenmarter en de egel. Bijvoorbeeld door het creëren van tijdelijke leefgebieden, zodat deze soorten kunnen wennen aan een nieuwe omgeving voordat hun oude habitat ongeschikt wordt gemaakt door bouw- of renovatieprojecten.

Belangrijke bestaande boomstructuren blijven, op advies van de ecologen, behouden en er worden geschikte boomsoorten gekozen als nieuwe aanplant nodig is. Op deze manier wordt niet alleen de de wetgeving nageleefd, maar wordt ook natuurinclusiviteit bevorderd tijdens het verduurzamen van woningen.

Duurzamer én groener voor iedereen

Het project Natuuronderzoek Ieder1 streeft ernaar om de belangen van zowel mens als natuur te dienen, waarbij een gezonde balans tussen stedelijke ontwikkeling en natuurbehoud centraal staat. Het project laat zien dat het mogelijk is om verduurzaming en biodiversiteitsbehoud hand in hand te laten gaan. Door ecologen vroegtijdig te betrekken bij het ontwerp- en renovatieproces, kunnen natuurinclusieve oplossingen worden geïntegreerd in stedelijke ontwikkelingsprojecten. Zo wordt niet alleen het welzijn van de bewoners verbeterd, maar krijgen ook kwetsbare diersoorten een kans om zich te handhaven in een snel veranderende omgeving. Het initiatief is een voorbeeld van hoe samenwerking tussen verschillende partijen kan leiden tot een duurzamere en groenere leefomgeving voor iedereen.